TSUE zablokował umowę o przekazywaniu danych pasażerów do Kanady

W swojej opinii z 26 lipca 2017 r. (opinia 1/15) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że umowa między UE a Kanadą w sprawie przekazywania i przetwarzania danych pasażerów nie spełnia wymogów wynikających z praw podstawowych Unii Europejskiej. Umowa ta nie może więc wejść w życie, chyba że zostanie zmieniona.

Unia Europejska i Kanada negocjowały umowę o przekazywaniu i przetwarzaniu danych dotyczących przelotu pasażera (umowę PNR), która została podpisana w 2014 roku. Rada Unii Europejskiej zwróciła się o jej zatwierdzenie do Parlamentu Europejskiego, który zdecydował się zwrócić do Trybunału Sprawiedliwości UE z pytaniem, czy przewidywana umowa jest zgodna z prawem Unii, a w szczególności z postanowieniami dotyczącymi poszanowania życia prywatnego oraz ochrony danych osobowych.

W swojej opinii Trybunał Sprawiedliwości UE odpowiedział, że umowa PNR nie może zostać zawarta w obecnej postaci z powodu niezgodności wielu jej postanowień z prawami podstawowymi uznanymi przez Unię.

Umowa między UE a Kanadą pozwala na systematyczne i ciągłe przekazywanie danych PNR ogółu pasażerów lotniczych organowi kanadyjskiemu w celu ich wykorzystywania i zatrzymywania, jak również ich ewentualnego dalszego przekazania innym organom i innym państwom trzecim, w celu zwalczania terroryzmu i poważnych przestępstw międzynarodowych. W tym celu w przewidywanej umowie zawarto zapisy przewidujące między innymi pięcioletni okres przechowywania danych, jak również wymogi z zakresu integralności danych PNR, bezzwłoczne maskowanie danych szczególnie chronionych, prawa do dostępu do danych, do sprostowania i do usuwania oraz możliwość wnoszenia administracyjnych i sądowych środków odwoławczych.

Jak zauważył Trybunał Sprawiedliwości UE, dane PNR rozpatrywane jako całość, mogą m.in. ujawniać pełną trasę podróży, nawyki turystyczne, relacje między dwoma osobami lub większą ich liczbą, a także informacje o sytuacji finansowej pasażerów lotniczych, ich zwyczajach żywieniowych lub stanie zdrowia, a nawet mogą dostarczać o tych pasażerach informacji szczególnie chronionych.

Zgodnie z umową, przekazywane dane PNR mają podlegać systematycznej analizie, przed przybyciem pasażerów do Kanady, w sposób zautomatyzowany, na podstawie określonych wcześniej modeli i kryteriów. Takie analizy mogą dostarczać dodatkowych informacji na temat życia prywatnego pasażerów – zauważa TSUE. Dodatkowo, skoro okres zatrzymywania danych PNR może wynosić nawet pięć lat, umowa ta pozwala na dysponowanie informacjami na temat życia prywatnego przez szczególnie długi czas.

Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że przekazywanie danych PNR z Unii do Kanady, jak i postanowienia przewidywanej umowy dotyczące zatrzymywania tych danych, ich wykorzystania, jak również ewentualnego późniejszego przekazania publicznym organom kanadyjskim, europejskim lub zagranicznym stanowią ingerencję w prawo podstawowe do poszanowania życia prywatnego. Przewidywana umowa stanowi także ingerencję w prawo podstawowe do ochrony danych osobowych.

TSUE badał, czy te ingerencje mogą być uzasadnione. Wskazał, że są one uzasadnione dążeniem do realizacji celu interesu ogólnego (ochrona bezpieczeństwa publicznego w ramach zwalczania terroryzmu i poważnych przestępstw międzynarodowych) oraz że przekazywanie danych PNR i ich późniejsze przetwarzanie są przydatne do zapewnienia osiągnięcia tego celu. Trybunał uznał jednak, że liczne postanowienia umowy nie są ograniczone do tego, co ściśle konieczne i nie zawierają jasnych i precyzyjnych reguł wykorzystywania danych.

Trybunał wskazał, że strony umowy dopuściły m.in. możliwość przekazywania do Kanady danych szczególnie chronionych (pochodzenie rasowe lub etniczne, opinie polityczne, przekonania religijne ifilozoficzne, przynależność do związków zawodowych, dane dotyczące zdrowia lub życia seksualnego). Ze względu na ryzyko przetwarzania sprzeczne z zasadą niedyskryminacji przekazywanie do Kanady danych szczególnie chronionych wymagałoby precyzyjnego i szczególnie solidnego uzasadnienia, wywodzonego z powodów innych niż ochrona bezpieczeństwa publicznego przed terroryzmem i poważną przestępczością międzynarodową – stwierdził Trybunał. Zdaniem TSUE w niniejszej sprawie nie ma tego rodzaju uzasadnienia. Trybunał wywiódł stąd, że postanowienia umowy dotyczące przekazywania do Kanady danych szczególnie chronionych, a także ich przetwarzania i zatrzymywania, są niezgodne z prawami podstawowymi.

Trybunał uznał, że wykorzystywanie danych PNR podczas pobytu pasażerów lotniczych w Kanadzie, po tym, jak zostali – po sprawdzeniu ich danych PNR – wpuszczeni na terytorium tego państwa, powinno opierać się na nowych okolicznościach uzasadniających takie wykorzystanie. Wykorzystywanie to wymaga więc norm określających materialne i formalne przesłanki regulujące takie wykorzystywanie w szczególności w tym celu, by chronić rzeczone dane przed ryzykiem nadużyć. Normy takie powinny opierać się na obiektywnych kryteriach, by określić okoliczności i warunki, w jakich kanadyjskie organy wskazane w przewidywanej umowie są upoważnione do ich wykorzystania – zauważył Trybunał.

Aby w praktyce zagwarantować pełne przestrzeganie tych warunków, wykorzystywanie podczas pobytu pasażerów lotniczych w Kanadzie zatrzymanych danych PNR powinno być, co do zasady i z wyjątkiem nagłych wypadków należycie uzasadnionych, uzależnione od uprzedniej kontroli dokonywanej bądź przez sąd, bądź przez niezależny organ administracyjny. Rozstrzygnięcie tego sądu lub tego organu powinno być wydawane w następstwie uzasadnionego wniosku właściwych organów złożonego wszczególności w ramach postępowań, które mają na celu zapobieganie przestępstwom, ich wykrywanie lub ściganie.

Po opuszczeniu Kanady przez pasażerów lotniczych ciągłe przechowywanie danych PNR wszystkich pasażerów lotniczych, na które pozwala przewidywana umowa, nie jest ograniczone do tego, co ściśle konieczne – to kolejny zarzut TSUE. Jeżeli wobec pasażerów lotniczych nie zidentyfikowano zagrożenia w zakresie terroryzmu lub poważnych przestępstw międzynarodowych, to od chwili ich wyjazdu nie istnieje chociażby pośredni związek między ich danymi PNR a celem przewidywanej umowy, który uzasadniałby zatrzymanie tych danych.

Natomiast przechowywanie danych PNR pasażerów lotniczych, w odniesieniu do których zidentyfikowano obiektywne elementy pozwalające na przyjęcie, że nawet po opuszczeniu Kanady mogliby stwarzać zagrożenie w rozumieniu zwalczania terroryzmu i poważnych przestępstw międzynarodowych, jest dopuszczalne po zakończeniu ich pobytu w tym państwie, nawet przez okres pięciu lat. Wykorzystywanie danych PNR podlega wówczas tym samym warunkom co wykorzystywanie danych PNR podczas pobytu pasażerów lotniczych w Kanadzie – stwierdził TSUE.

Trybunał uznał, że również inne postanowienia przewidywanej umowy są niezgodne z prawami podstawowymi, chyba że zostanie ona zmieniona w celu lepszego uregulowania i doprecyzowania ingerencji. TSUE orzekł, że umowa powinna:

• określać w sposób bardziej jasny i precyzyjny niektóre dane PNR podlegające przekazaniu,
• przewidywać, że modele i kryteria używane przy zautomatyzowanym przetwarzaniu danych PNR będą konkretne i wiarygodne, a także niedyskryminujące,
• przewidywać, że wykorzystywane bazy danych będą ograniczone do baz wykorzystywanych przez Kanadę w związku ze zwalczaniem terroryzmu i poważnych przestępstw międzynarodowych,
• przewidywać, że organy kanadyjskie mogą udostępniać dane PNR organom rządowym państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej wyłącznie wówczas, gdy istnieje umowa między Unią a tym państwem równoważna przewidywanej umowie bądź decyzji Komisji Europejskiej w tej dziedzinie,
• przewidywać prawo pasażerów lotniczych do indywidualnego informowania w wypadku wykorzystywania dotyczących ich danych PNR podczas ich pobytu w Kanadzie i po opuszczeniu przez nich tego państwa, a także w wypadku udostępnienia tych danych innym organom lub osobom fizycznym,
• gwarantować, że nadzór nad przestrzeganiem norm odnoszących się do ochrony pasażerów lotniczych w zakresie przetwarzania ich danych PNR będzie sprawowany przez niezależny organ kontroli.